Co warto wiedzieć o uzależnieniach cyfrowych?
Fonoholizm, siecioholizm, cyberzależność, uzależnienie od gier komputerowych.. wszystkie te słowa opisują tak zwane uzależnienia cyfrowe. To nałogowe korzystanie ze współczesnych technologii, które służą nam głównie uzyskiwaniu i wymianie informacji oraz komunikacji ze sobą nawzajem.
Być może uzależnienia cyfrowe wydają Ci się dość nieszkodliwe. W końcu nowe technologie towarzyszą współcześnie każdemu z nas i nie sposób od nich uciec. Często wręcz nie mamy wyboru, jeśli chodzi o ilość czasu spędzanego przed ekranem. W pracy korzystasz z komputera albo musisz być stale pod telefonem. Żeby skontaktować się z dzieckiem albo umówić na spotkanie z przyjacielem, również sięgasz zwykle po smartfona.
Co jakiś czas jednak w mediach pojawiają się informacje o szokujących przypadkach uzależnień cyfrowych. Zwykle towarzyszą im inne problemy i okoliczności, które wpływają na rozwój i tragiczne skutki uzależnienia. Przypominają jednak, że cyfrowe technologie potrafią zaabsorbować tak bardzo, że możesz zaniedbać swoich bliskich, zainteresowania, karierę, zdrowie, a nawet życie.
19-letni Danny Bowman potrafił spędzić do 10 godzin dziennie, próbując zrobić idealne selfie. Gdy któregoś razu stwierdził, że nie jest zadowolony z żadnego spośród około 200 zdjęć, targnął się na własne życie. Na szczęście samobójcza próba zakończyła się niepowodzeniem.
Tragicznego końca nie zdołała jednak uniknąć 15-letnia Tallulah Wilson. Rzuciła się pod pociąg po tym, jak rodzice zakazali jej posiadania komórki i laptopa. Tallulah stworzyła wcześniej swoje alter ego online, które podobno śledziło aż 18 tysięcy internautów.
24-letnia Sushma Goswami wpadła w sidła uzależnienia od Internetu w 2014 roku. Odkryła wtedy Facebooka i zaczęła spędzać na platformie coraz więcej czasu. Jej fascynację szybko podzielił młodszy brat. Obydwoje mieli na Facebooku po około tysiąc znajomych. Po kolejnej kłótni z rodzicami o czas spędzony w Internecie Sushma powiesiła się we własnym pokoju.
Podobne okoliczności miały miejsce w 2013 roku. Przypadek dotyczył 17-latki, której rodzice próbowali walczyć z obsesją córki na punkcie mediów społecznościowych. W liście pożegnalnym napisała, że nie jest w stanie żyć bez Facebooka, po czym popełniła samobójstwo.
Czym są uzależnienia cyfrowe?
Im większy postęp technologiczny, tym więcej urządzeń cyfrowych i ich funkcji, od których można się uzależnić. Smartfon czy laptop zapewniają nieograniczony dostęp do Internetu, dzięki któremu nawiązujesz i utrzymujesz znajomości, robisz zakupy, grasz w gry online czy załatwiasz sprawy urzędowe.
Świat cyfrowy spełnia podobne funkcje i potrzeby człowieka, co świat rzeczywisty. Kusi nową przestrzenią do podejmowania aktywności, od których mógłbyś uzależnić się także w realu. E-hazard jest tak naprawdę nowoczesną wersją tradycyjnej gry w kości czy karty. Przez media społecznościowe realizujesz potrzebę kontaktu z prawdziwymi ludźmi. Cyberprzemoc jest z kolei często podejmowana przez tych, którzy zachowują się wobec innych obraźliwie i agresywnie na co dzień.
Jeśli więc nie możesz powstrzymać się przed oglądnięciem kolejnego odcinka ulubionego serialu na laptopie, pozbawiony tej rozrywki zapewne mocno zaangażowałbyś się w coś innego. Kiedyś być może czekałbyś niecierpliwie, by posłuchać kolejnej fascynującej opowieści przy ognisku. Współcześnie zaraz po obejrzanym odcinku możesz jednak od razu włączyć następny.
Pochłonięcie światem cyfrowym przynosi jednak negatywne konsekwencje dla zdrowia fizycznego i mentalnego. Często nieporównywalnie bardziej, niż podobna czynność wykonywana bez użycia technologii.
3 objawy, po których poznasz uzależnienie cyfrowe.
Rodzajów uzależnień cyfrowych jest wiele. Bez względu jednak na to, z którego urządzenia korzysta nałogowo osoba uzależniona, najważniejsze objawy pozostają takie same. Są sygnałami, za pomocą których można rozpoznać uzależnienie i odpowiednio wobec niego reagować.
1. Kompulsja i utrata kontroli. Pod tą nazwą kryje się przymus korzystania z różnych urządzeń. Osoba z uzależnieniem cyfrowym nie potrafi powstrzymać się przed ciągłym użytkowaniem telefonu, tableta czy komputera.
Powtarza sobie, że jeszcze tylko 10 minut przy komputerze i zaraz przestanie grać.. po czym nagle uświadamia sobie, że minęły 2 godziny. Postanawia, że będzie spędzała mniej czasu na mediach społecznościowych, odinstalowuje wszystkie aplikacje z telefonu, po czym zaraz instaluje je z powrotem. To właśnie poczucie psychicznego przymusu sprawia, że wyjście z uzależnienia jest tak wielkim wyzwaniem.
„Wpadłem w błędne koło sekretów i wstydu. Ukrywałem, ile czasu tak naprawdę spędzam online. To tylko tworzyło nowe problemy i sprawiało, że jeszcze bardziej uciekałem w świat Internetu. Oglądałem filmiki, które mnie nie obchodziły i których nawet nie chciałem oglądać, ale i tak nie mogłem przestać.” *
2. Tolerancja. Oznacza zwiększanie intensywności i częstotliwości korzystania z urządzeń cyfrowych. Używanie wszelkiego rodzaju komunikatorów do nawiązywania i utrzymywania kontaktów stało się normą w prawie każdej grupie wiekowej. Tak samo powszechne jest oglądanie raz na jakiś czas zdjęć na Instagramie albo śmiesznych filmików na YouTube czy TikToku.
Osobie z uzależnieniem cyfrowym taka forma użytkowania technologii szybko przestaje wystarczać. Kilka obejrzanych filmików nie uspokaja jej już przed snem tak, jak wcześniej, więc ogląda ich kilkadziesiąt czy kilkaset. Przeczytanie kilku postów w mediach społecznościowych pozostawia z uczuciem FOMO, czyli lękiem z powodu niewiedzy, co dzieje się w tym czasie u innych. To prowadzi do bycia w kontakcie online przez cały czas i natychmiastowego odpisywania na wiadomości, czasami nawet w nocy.
„Internet dawał mi poczucie wolności i życia, ale ukrywałem się ze swoim uzależnieniem. Kiedy cała moja rodzina już spała, włączałem komputer i siedziałem przy nim aż do świtu. Potem wracałem do łóżka i rano udawałem, że jestem chory.”
3. Emocje. Zarówno te pozytywne, jak i negatywne są silną motywacją do czynności, które wykonujesz. Osoba z uzależnieniem cyfrowym czuje stres, lęk, napięcie czy złość, gdy nie może korzystać z ulubionych urządzeń cyfrowych. Emocje te osiągają swoje największe nasilenie tuż przed wykonywaniem czynności. Do tego stopnia, że pojawiają się objawy fizyczne.
Fonoholikowi na chwilę przed zerknięciem na telefon mogą na przykład drżeć ręce. Może odczuwać suchość w ustach, szybsze bicie serca czy napięcie mięśni. Gdy już jednak zaczyna scrollować ekran telefonu, ogarnia go ulga, przyjemność i odprężenie. Skojarzenie urządzenia z pozytywnymi emocjami i potrzeba ucieczki od negatywnych bodźców wzmacniają zachowanie.
„Lubiłem oglądać, jaki inni ludzie robią na żywo rzeczy, które ja chciałbym zrobić w realnym życiu. Bolesne było patrzenie na to, w jak fantastyczny sposób spędzają czas, podczas gdy ja marnowałem swój, po prostu ich oglądając. Desperacko pragnąłem zrobić to samo, co oni, ale jakoś nie mogłem. Wmawiałem sobie, że przez oglądanie ich w sieci przygotowuję się na zrobienie tego wszystkiego w przyszłości.”
4 obszary, na które wpływa uzależnienie cyfrowe.
Nawet, jeśli nie zmagasz się z uzależnieniem cyfrowym, warto wiedzieć, jakie skutki przynosi wiele godzin spędzonych przed ekranem:
1. Zdrowie fizyczne: Czy po całym dniu pracy przed komputerem masz uczucie piasku pod powiekami? Twoje oczy są zaczerwienione, pieką, swędzą lub bolą zwłaszcza w kontakcie z silniejszym światłem? Jeśli tak, zapewne doświadczasz zespołu suchego oka. Podobnie jak zespół cieśni nadgarstka, polegający na bólu i sztywności nadgarstka i palców, jest jednym z dolegliwości związanych z uzależnieniami cyfrowymi.
Jakie jeszcze skutki dla zdrowia przynosi długotrwałe przesiadywanie nad telefonem czy laptopem? Mogą pojawić się u Ciebie bóle kręgosłupa, szyi, ramion i dłoni. Twój dobowy rytm snu i czuwania zostaje zaburzony. Możesz cierpieć na bezsenność, mieć słabszą odporność i w związku z tym częściej chorować.
Jeśli w dodatku nie masz czasu na aktywność fizyczną i niezdrowo się odżywiasz, możesz pogłębić inne problemy ze zdrowiem. Zwiększasz tym samym ryzyko nadciśnienia, nadwagi i cukrzycy.
2. Zdrowie psychiczne: Nie jest zaskoczeniem, że osoby uzależnione od nowych technologii częściej i silniej doświadczają stresu, smutku i niepokoju. Wiele godzin przed ekranem sprawia, że jesteś bardziej podatny na frustrację i łatwiej reagujesz złością.
Jeżeli zmagasz się z innymi trudnościami w sferze psychiki, jak depresja i zaburzenia lękowe, uzależnienie od cyfrowego świata tylko je pogłębi. Z czasem mogą nawet pojawić się myśli i tendencje samobójcze.
3. Nauka i praca: Przesiadywanie godzinami przed ekranem wywołuje problemy z pamięcią i koncentracją. Może być Ci trudno skupić na dłużej uwagę i szybko podejmować decyzje w świecie realnym. Zaczynasz mieć coraz większe problemy ze zmotywowaniem się do realizowania bliższych i dalszych celów. Oczywiście wpływa to niekorzystnie na przyswajanie nowych informacji i zmniejsza Twoją wydajność w pracy.
„Od najmłodszych lat byłem mocno zaangażowany w gry wideo. Z czasem coraz bardziej i bardziej. Kiedy poszedłem na studia, uzależnienie od gier komputerowych rozwinęło się już na całego. W drugim semestrze nie chodziłem na żadne zajęcia, całe dnie spędzałem przed komputerem. Prawie wyleciałem ze studiów, co właściwie oznaczałoby dla mnie bezdomność. Moi rodzice przestaliby mnie wtedy wspierać finansowo.”
4. Relacje z ludźmi: Osoba z uzależnieniem cyfrowym coraz bardziej wycofuje się z kontaktów z innymi. Zaczynają narastać w nich konflikty i nieporozumienia. Bliskie do tej pory relacje z przyjaciółmi i rodziną ulegają pogorszeniu, a czasami zrywają się całkowicie.
Wynika to nie tylko z tego, że spędza coraz więcej czasu w cyfrowym świecie, jest przemęczona i podatna na frustrację i ma mniej okazji do bezpośrednich spotkań czy rozmów. Taka forma kontaktu może budzić u osoby uzależnionej opór i lęk, w przeciwieństwie do kontaktów online. Może mieć coraz większe trudności ze zrozumieniem emocji i intencji rozmówcy i podtrzymaniu zaangażowania w jego sprawy.
„Czy w ogóle zrobiłam coś dobrego, jeśli nie opowiedziałam o tym później na Facebooku? Jeśli nie dostałam później masy polubień i serduszek? Potrzeba dzielenia się fajnymi rzeczami, które zrobiłam i podbudowania sobie ego jest silna. Podobnie potrzeba publikowania postów o tym, co mnie dołuje i otrzymywania słów współczucia. Nie muszę myśleć o dbaniu o swoje zdrowie psychiczne czy samoocenę – Internet robi to za mnie.”
Jak zapobiegać uzależnieniom cyfrowym?
Na wpadnięcie w sidła uzależnienia cyfrowego najbardziej narażone są osoby nieśmiałe, zamknięte w sobie i samotne. Często zmagają się ze stanami depresyjnymi i lękiem społecznym. Kontakt online jest dla nich bezpieczniejszą formą zawierania i utrzymywania znajomości. Nie odczuwają wtedy stresu i napięcia w takim stopniu, jak podczas bezpośrednich rozmów.
Uzależnienia cyfrowe coraz częściej dotykają dzieci, jednak w grupie największego ryzyka znajdują się wciąż nastolatkowie i młodzi dorośli. Towarzyszy im często nałogowe korzystanie z substancji, trudności z radzeniem sobie ze stresem, agresją i impulsywnością. Warto przyjrzeć się problemom w sferze psychiki i w porę skorzystać z pomocy psychologicznej, zanim jeszcze przerodzą się w uzależnienie.
Ryzyko wpadnięcia w sidła uzależnienia jest też większe u osób, które od najmłodszych lat i bez ograniczeń korzystały z technologii cyfrowych. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne zaleca, by dzieci do drugiego roku życia nie miały w ogóle styczności z urządzeniami ekranowymi. Inne źródła przesuwają tę granicę do trzeciego lub wręcz czwartego roku życia. Tymczasem nowe technologie towarzyszą nam w zasadzie od urodzenia.
Dlatego tak ważne jest rozmawianie z dzieckiem od najmłodszych lat o tym, jak funkcjonować w świecie online. Pokazuj na własnym przykładzie, w jaki sposób zachować równowagę między cyfrową a prawdziwą rzeczywistością. Wymaga to jednak przestrzegania zasad higieny cyfrowej przez wszystkich członków rodziny.
Terapia uzależnień cyfrowych.
W Polsce na pomoc dzieciom i nastolatkom z uzależnieniami cyfrowymi przychodzi pierwszy tego typu ogólnokrajowy program. Obejmuje 10 placówek m.in. w Warszawie, Białymstoku, Szczecinie, Toruniu i we Wrocławiu. W ramach tego projektu od grudnia 2021 roku do końca czerwca 2023 roku młodzież wraz z rodzicami może skorzystać z różnych form pomocy psychologicznej.
Dorośli zmagający się z uzależnieniem cyfrowym mogą pójść na terapię indywidualną czy grupową. Największą skutecznością cieszy się nurt poznawczo-behawioralny (CBT) i tak zwany dialog motywujący.
Uzależnieniom cyfrowym często towarzyszą inne problemy w sferze zdrowia psychicznego, jak choćby depresja, ADHD czy stany lękowe. Terapię często wspiera wtedy korzystanie ze środków farmakologicznych. Dlatego mimo że najważniejszym celem leczenia wydaje się ograniczanie korzystania z technologii, to tylko przysłowiowy wierzchołek góry lodowej. Niezbędne jest też przyjrzenie się przyczynom trudności i zaburzeń mentalnych, które występują razem z uzależnieniem.
W ramach terapii osoba uzależniona uczy się zastępować przywiązanie do świata cyfrowego innymi czynnościami. Stwarza miejsce w swoim życiu na zainteresowania, pasje i plany na przyszłość. Rozwija swoje umiejętności bycia w bliskich relacjach i lepszego zarządzania czasem.
Choć większość czynności i potrzeb możesz realizować za pomocą Internetu, nadal żyjesz przede wszystkim w świecie rzeczywistym. Czasami łatwo o tym zapomnieć w natłoku powiadomień z aplikacji, połączeń telefonicznych, maili i wiadomości otrzymywanych na co dzień.
Artykuł powstał na podstawie:
https://www.prawo.pl/prawo/dzieci-uzaleznione-od-technologii-cyfrowych-bedzie-terapia,512635.html
https://internetaddictsanonymous.org/recovery-stories/
https://time.com/35701/selfie-addict-attempts-suicide/
https://cunnine.medium.com/social-media-addiction-a-personal-story-ea2dc2514c88
*fragmenty opublikowanych wyznań osób zmagających się z uzależnieniami cyfrowymi
