Czym jest komunikacja niewerbalna i do czego może Ci się przydać?
Wyobraź sobie, że wybierasz się właśnie na rozmowę kwalifikacyjną. Przygotowujesz schludny, elegancki strój i próbujesz stworzyć możliwy scenariusz spotkania. Jakim krokiem wchodzisz do pomieszczenia? Jesteś wyprostowany, a może lekko się garbisz? Uśmiechasz się na powitanie? Z jaką siłą ściskasz dłoń potencjalnego pracodawcy? Mówisz pospiesznie, jąkając się, by jak najszybciej mieć rozmowę za sobą, a może Twój głos cechuje niski ton o ciepłym brzmieniu, budzącym zaufanie? Czy Twoje gesty są spokojne i wystudiowane, czy sprawiają wrażenie nieskoordynowanych i chaotycznych?
A teraz pomyśl, że siedzisz ze znajomymi przy piwie. Jak zmienia się Twoja postawa, ruchy ciała, wyraz twarzy? Nikt nie musi nawet słyszeć tego, co wtedy mówisz, by od razu dostrzec, że wydajesz się zupełnie innym człowiekiem. Wszystkie wymienione elementy składają się właśnie na komunikację niewerbalną.
Nie oznacza to, że sama treść Twoich wypowiedzi nie ma dla innych znaczenia. Warto jednak pamiętać, że dopiero razem z mową pozawerbalną tworzy odpowiednią całość. Od Ciebie w dużym stopniu zależy, czy będzie to spójny, zrozumiały i atrakcyjny dla otoczenia komunikat.
1. Co to jest komunikacja niewerbalna?
Komunikacją niewerbalną jest wszystko to, co wyrażasz bez pomocy słów. Nie musisz się odzywać ani pisać wiadomości, by zasygnalizować drugiej osobie swoje odczucia, potrzeby i intencje. Czynisz to mniej lub bardziej świadomie poprzez ton głosu i intonację, kontakt wzrokowy, gesty czy mimikę. Wygląd fizyczny, a nawet czas i miejsce też mogą być formami komunikacji pozawerbalnej.
Według specjalisty z zakresu psychologii społecznej Waldemara Domachowskiego komunikaty niewerbalne można podzielić zgodnie z tym, czy kierujesz je bezpośrednio do odbiorcy – wtedy nazywa je interakcyjnymi – czy też rozmówca jest w danym momencie nieobecny i można mówić o komunikatach indywidualnych. Do tej drugiej kategorii należy na przykład zmiana wielkości źrenic, w pierwszej zawiera się głównie kontakt wzrokowy i zagospodarowanie przestrzeni wokół siebie.
2. Funkcje mowy niewerbalnej.
Zanim rozwiniesz umiejętności świadomego korzystania z komunikacji niewerbalnej, warto zastanowić się najpierw, co chcesz za jej pomocą osiągnąć. Prekursor psychologii społecznej Michael Argyle twierdził, że większość z nas wykorzystuje ją do codziennych rytuałów (jak wyuczone gesty podczas powitania lub pożegnania) i samoprezentacji. Za pomocą pozawerbalnych komunikatów wyrażasz też swoją postawę i emocje oraz podkreślasz znaczenie tego, o czym w danym momencie mówisz.
Różnorodność ról, jaką pełni w Twoim życiu komunikacja niewerbalna, wydaje się nie mieć granic. Z jej funkcji informacyjnej korzystasz na przykład, gdy pragniesz zasygnalizować dany komunikat czy słowo bez potrzeby jego wypowiadania. Kiedy znajoma pyta, czy potrzymałbyś przez chwilę ciężki pakunek, który ma w rękach, wystarczy, że kiwniesz potakująco głową i zrozumiecie się bez trudu.
Gdy z różnych względów nie mielibyście możliwości dogadania się za pomocą mowy (na przykład koleżanka byłaby niesłysząca, a Ty nie znałbyś języka migowego), wykorzystałbyś adaptacyjną rolę komunikacji, próbując porozumieć się za pomocą ruchów i gestów.
Komunikacja niewerbalna przydaje się także do okazania przekonań, uczuć i emocji. W ramach jej funkcji ekspresyjnej uśmiechasz się z radością do przyjaciół lub marszczysz brwi z niezadowoleniem, gdy słyszysz coś, co Ci się nie spodoba. Dwie ostatnie role służą głównie do odpowiedniej prezentacji siebie i wpływaniu w określony sposób na rozmówcę. Funkcja regulacyjna pomaga kontrolować i zmieniać przebieg interakcji z drugą osobą. Przykładowo szurając nogami i rozglądając się z niecierpliwieniem, sygnalizujesz, że musisz przerwać rozmowę.
Profesor Bralczyk w szkoleniu Euphire: „Jak dobrze mówić?”
„Ten kto mówi, mówi całym sobą. Wszystko to w połączeniu ze słowami daje dopiero pełny przekaz" - opowiada profesor Jerzy Bralczyk w naszym najnowszym nadchodzącym szkoleniu online „Jak dobrze mówić?". Podstawą dobrej komunikacji jest spójność pomiędzy naszą mimiką, postawą, gestykulacją i słowami, które wypowiadamy. Gdy te warunki zostają spełnione słuchacz będzie przekonany, że słyszy właśnie to, co chciał mu przekazać mówiący.
Zapisz się do naszego newslettera, jeśli chcesz otrzymać darmowy rozdział szkolenia
z prof. Jerzym Bralczykiem!
Komunikacja niewerbalna służy też autoprezentacji, czyli tworzeniu określonego wizerunku swojej osoby. Jeśli chcesz być odbierany jako ktoś atrakcyjny i kompetentny, nie możesz pominąć żadnego z elementów składających się na ten obraz. Wszystko, począwszy od fryzury, stroju, sposobu, w jaki się wypowiadasz lub zajmujesz przestrzeń, przekazuje ważne informacje o statusie społecznym, zasobach, które posiadasz, stylu życia czy cechach charakteru.
3. Formy komunikacji niewerbalnej.
Komunikaty niewerbalne przekazujesz otoczeniu na różne sposoby. Składają się na nie głównie:
- mimika – wyraz twarzy informujący o intencjach i odczuciach Twoich i rozmówcy. Wraz z kontaktem wzrokowym stanowi najważniejszy wskaźnik emocji odbiorcy.
- pantomimika, czyli gestykulacja – wykonywane w różnych celach ruchy rąk. Za ich pomocą wskazujesz na coś lub podkreślasz znaczenie i sens wypowiadanych słów. Mogą też sygnalizować Twoje uczucia i nastawienie. Przykładowo, kobiety często wyrażają zainteresowanie i flirtują dotykając ust lub bawiąc się włosami, mężczyźni natomiast poprawiają elementy ubrania czy kładą nieświadomie dłoń na karku.
- wzrok – określa kontakt wzrokowy i kierunek, w którym podąża Twój wzrok, ruchy gałek ocznych, wielkość źrenic i częstość mrugnięć. Świadczy o tym, komu i czemu poświęcasz uwagę, ale też o swoim stosunku do rozmówcy i przeżywanych emocjach.
Na przykład unikanie kontaktu wzrokowego przeważnie budzi w odbiorcy negatywne odczucia - postrzegane jest jako oznaka zdenerwowania lub lekceważenia. Źrenice zazwyczaj rozszerzają się w trakcie doświadczania pozytywnych stanów, a zwężają podczas negatywnych (z wyjątkiem strachu).
- proksemika, czyli zagospodarowanie przestrzeni. W zależności od typu relacji z drugą osobą będziesz utrzymywał między Wami określony dystans fizyczny - intymny, indywidualny, społeczny lub publiczny.
Jeśli nie jest to partner lub inna bliska osoba, nieświadomie starasz się zachować tak zwaną przestrzeń intymną (odległość około 50 cm od rozmówcy) i jej naruszenie wywołuje poczucie dyskomfortu, zagrożenia lub irytacji. Z osobami, które traktujesz jako obce, zakres ten zwiększa się z kolei do dystansu społecznego, wynoszącego ponad 120 cm.
Mamy także tendencję do bycia terytorialnymi, czyli zagospodarowywania i utrzymywania określonej przestrzeni. Przypomnij sobie, jak starałeś się zajmować zawsze stałe miejsce w klasie lub sali wykładowej, a później kładłeś przedmioty wokół siebie na biurku czy stole.
- paralingwistyka – oznacza ton głosu i intonację, szybkość i płynność mowy, pomyłki językowe i powtórzenia, nieartykułowane dźwięki w postaci pomruków czy chrząknięć. Urywana, pospieszna mowa świadczy o zdenerwowaniu, podczas gdy spokojny tok wypowiedzi o niższych brzmieniach głosu pokazuje opanowanie i wzbudza w odbiorcach sympatię.
- wygląd fizyczny – składa się na niego nie tylko budowa i postawa ciała, ale też dodatki w postaci biżuterii czy zegarka, makijaż, ułożenie włosów. Znaczenie mają również wszystkie reakcje fizjologiczne zdradzające emocje, na przykład rumieniec albo łzy.
Wyprostowana i swobodna postawa ciała wywołuje pozytywne wrażenie i sprawia, że człowiek postrzegany jest jako pewny siebie. Tak zwana postawa zamknięta, w której zasłania się część ciała rękami (jak choćby ich krzyżowanie na piersiach) budzi natomiast emocjonalny dystans i niechęć otoczenia.
To samo stwierdzenie zyska zupełnie inny sens w zależności od kontekstu, miejsca i sposobu, w jaki je wypowiesz. W taki właśnie sposób działa komunikacja niewerbalna. Za pomocą subtelnych, czasami niemal niezauważalnych czy instynktowych metakomunikatów kreujesz nowy wymiar znaczeń. Tworzysz między sobą a rozmówcą przestrzeń poza słowami, pełną ukrytych postaw, intencji i potrzeb, w której obydwoje próbujecie się odnaleźć i właściwie zinterpretować.
Artykuł powstał na podstawie:
Jarmołowicz E. (2003), Komunikacja niewerbalna:rola gestów ilustrujących w komunikacji, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań
Morreale S.P., Spitzberg B.H., Barge J.K. (2003), Komunikacja między ludźmi- motywacja, wiedza i umiejętności, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa
https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Michael_Argyle_(psychologist)
