Co sprawia, że jesteś tym, kim jesteś?
Zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego niektórzy ludzie mają pamięć do dat, a innym ciągle wylatują z głowy urodziny bliskich i rocznice? Albo czemu Twój najlepszy przyjaciel jest domatorem, a koleżanka duszą towarzystwa? Co właściwie sprawia, że myślisz, czujesz i zachowujesz się w określony sposób? Oto 5 głównych teorii psychologicznych próbujących udzielić odpowiedzi na to pytanie.
Psychologia jest dziedziną nauki zajmującą się umysłem i zachowaniem człowieka. Choć jej korzenie sięgają już starożytnej Grecji, oficjalny początek datuje się na 1879 rok, kiedy to Wilhelm Wundt założył pierwsze na świecie laboratorium psychologiczne. Przyświecał mu cel analizy elementów, które składają się na nasze myśli i odczucia. Przypominał w tym chemika badającego skład substancji, by poznać ich podstawową strukturę.
Nauki psychologiczne znacznie się rozwinęły dzięki Wundtowi i innym pionierom. Na przestrzeni lat psychologowie zaczęli badać wszystkie aspekty ludzkiego zachowania wynikające z osobowości czy funkcjonowania mózgu. Tym samym reakcjom człowieka zaczęto przyglądać się z różnych perspektyw: biologicznej, psychodynamicznej, behawioralnej, poznawczej i humanistycznej. Są one do tej pory uważane za 5 głównych nurtów psychologicznych.
1. Podejście biologiczne.
Koncentruje się na analizowaniu Twoich myśli, uczuć i zachowań z czysto biologicznego punktu widzenia. W tym podejściu wszystkie Twoje przeżycia wewnętrzne mają swoją biologiczną przyczynę. Dlaczego to podejście jest tak istotne dla nauk psychologicznych? Przede wszystkim, dzięki metodzie porównawczej można lepiej zrozumieć zachowanie człowieka. Polega ona na studiowaniu i następnie porównywaniu ze sobą różnych gatunków zwierząt.
Ważne miejsce w tym nurcie zajmują także badania nad fizjologią. Jak działa system nerwowy i hormonalny, w jaki sposób funkcjonuje mózg, jak zmiany w obrębie jego struktury czy funkcji mogą wpływać na Twoje reakcje. Przykładowo, jak leki antydepresyjne wpływają na emocje i zachowanie poprzez interakcję z systemem nerwowym.
Równie istotne są tu badania nad genetyką. Jakie cechy dziedziczysz po swoich rodzicach i dziadkach? Czy na przykład wysoki iloraz inteligencji przekazywany jest z pokolenia na pokolenie? Każdy element i zagadnienie badawcze w tym podejściu wynika z tego samego założenia- to kim i jaki jesteś wynika z biologii.
2. Nurt psychodynamiczny.
Pierwsze (i właściwe) skojarzenie, jakie ma większość osób na temat tego podejścia, wiąże się z Zygmuntem Freudem i kontynuatorami jego myśli. To wszystkie teorie tłumaczące funkcjonowanie człowieka jako wzajemne interakcje między jego wewnętrznymi siłami i popędami. Szczególnie tymi nieświadomymi, między różnymi strukturami osobowości. Podwaliny do tej koncepcji Freud stworzył na podstawie treści, którymi dzielili się jego pacjenci w trakcie terapii.
Nurt psychodynamiczny opiera się na przypuszczeniu, że Twoje zachowania i uczucia w dużej mierze wynikają z nieuświadomionych motywów. Zakorzenione są w doświadczeniach z wczesnego dzieciństwa. Osobowość natomiast składa się z 3 istotnych struktur: id, ego i superego, które są ze sobą w ciągłym konflikcie. Każde zachowanie ma swoją przyczynę, a przyczyna ta przeważnie jest nieświadoma.
3. Koncepcja behawioralna.
Tłumaczy, jak Twoje środowisko i bodźce zewnętrzne wpływają na Twój stan psychiczny i rozwój. Koncentruje się na tym, jak te czynniki warunkują Cię i przyczyniają się później do powstawania określonych reakcji. Każde, nawet najbardziej złożone zachowanie, może być sprowadzone do reakcji na określony bodziec. Wszystkie Twoje przeżycia wewnętrzne wyrażają się w zachowaniach, a te można badać i obserwować.
Zwolennicy tego podejścia często wierzą, że idea wolnej woli jest iluzją. Wynika to z przekonania, że wszystkie zachowania są wyuczone i wynikają z poprzednich doświadczeń. Innymi słowami, że jesteś zaprogramowany, by reagować w określony sposób, więc nic tak naprawdę nie jest Twoim świadomym i dobrowolnym wyborem.
4. Teorie poznawcze.
Odbiegają znacznie od idei psychoanalitycznych czy koncepcji o uwarunkowanym zachowaniu. Zajmują się raczej tym, jak działa Twój umysł, w jaki sposób przetwarza informacje i jak wpływają one na Twoje zachowanie. Te teorie koncentrują się na procesach pomiędzy bodźcem a reakcją na ów bodziec. Wewnętrzne mentalne przeżycia mogą podlegać obserwacji przy użyciu eksperymentów, które pokazują, w jaki sposób reagujemy na dane bodźce. Umysł człowieka przypomina komputer- wprowadza dane z otoczenia, przechowuje je i wykorzystuje, gdy jest to potrzebne. Tworzy schematy- zbiory informacji opartych na wcześniejszym doświadczeniu, które pomagają Ci lepiej interpretować i rozumieć różne wydarzenia i sytuacje.
Innymi słowami, podejście poznawcze skupia się na tym, jak Twój umysł reaguje na otaczające Cię środowisko. W ramach teorii poznawczych analizowane są specyficzne sposoby Twojego mózgu na przetwarzanie określonych bodźców. Tłumaczy to sposób, w jaki myślisz, czujesz i reagujesz.
5. Perspektywa humanistyczna.
Jest postrzegana jako forma buntu przeciw ograniczeniom teorii behawioralnej i psychodynamicznej. Stoi za nią idea, że badania psychologiczne powinny być dopasowane indywidualnie do jednostki, ponieważ wszyscy tak bardzo się od siebie różnimy. A nasze zachowania wynikają z niejednakowych i osobistych doświadczeń. Podejście to kładzie nacisk na wyjątkowość każdej osoby i sytuacji. Sugeruje, że nie da się w pełni uchwycić psychiki człowieka ze względu na nieskończony zakres emocji, myśli i zachowań, które zmieniają się wraz z nim.
Zgodnie z tą koncepcją człowiek ma wolną wolę i jest zasadniczo dobry. Dlatego też kieruje nim potrzeba zmieniania siebie i świata na lepsze. Jesteś więc zmotywowany nie tylko do przetrwania, ale ciągłego wzrostu i samorozwoju.
Który z opisanych nurtów psychologii najlepiej przedstawia według Ciebie motywy Twoich uczuć i zachowań? Jest najbardziej zgodny z tym, co sam czujesz i uważasz na temat tego, kim tak naprawdę jest człowiek? A może każdy przedstawia ciekawą i wartościową perspektywę, ale esencja człowieczeństwa kryje się gdzieś indziej? Bez względu na przyjętą koncepcję, świadomość swoich przeżyć psychicznych i przyczyn reakcji w określonych sytuacjach jest bardzo ważna. Pomaga lepiej i pełniej zrozumieć siebie, innych ludzi i otaczający świat.
Artykuł powstał na podstawie:
https://bigthink.com/mind-brain/five-psychological-perspectives?rebelltitem=1#rebelltitem1
